به نام خدا
سؤال :
در زیارت عاشورا آمده: «یوم تبرکت به بنوامیه و ابن اکلة الاکباد...» یعنی روزی که بنی امیه و معاویه آن را مبارک می دانستند و بدان تبرک می کردند. بعد میگوییم این تبرک برای چه بوده؟ می گویند: از قتل حسین خوشحال بودند و این روز را جشن می گرفتند! در حالی که این کذب است. زیرا معاویه شش ماه قبل از عاشورا مرده است. چطور از قتل حسین خوشحال بوده؟
پاسخ کوتاه :
یکی از مصادیق تبرکِ روز عاشورا، روزه گرفتن در این روز بوده است که قریش در جاهلیت این روز را روزه می گرفته است. هم چنین یهودیان نیز این روز را در شمار اعیاد خود داخل می کردند و آن را روزه می گرفتند. لذا تبرک به عاشورا در فرهنگ یهودیت و جاهلیت جاری بوده است و بنی امیه و به ویژه معاویه تحت تأثیر فرهنگی جاهلی و یهودی بر همین اساس آن را روزه می گرفتند و بدین ترتیب آن را متبرک می دانستند.
پاسخ تفصیلی :
سؤال کننده در این جا، چندین نکته را با هم خَلط کرده است و در نتیجه به تعارض رسیده است. دو فراز هم مضمون در زیارت عاشورا وجود دارد که باید این دو را از یکدیگر تفکیک کرد. پس از فهم دقیق این دو فراز، در خصوص تبرک روز عاشورا توسط معاویه و بنی امیه پیش از وقوع روز عاشورا، مطالبی را ذکر خواهیم کرد.
دو فراز هم مضمون زیارت مذکور، در خصوص تبرک روز عاشورا با هم اشتباه گرفته نشود.
دو فراز از زیارتِ عاشورا وجود دارد که به نوعی به تبرک روز عاشورا بازمی گردد. در یکی از این دو فراز به تبرک بنی امیه و بالاخص معاویه به روز عاشورا، اشاره شده است که در متن سؤال می توانید آن را ببینید. در فراز دیگر به شادیِ آل زیاد و آل مروان در روز عاشورا اشاره شده است: «یوم فرحت به آل زیاد و آل مروان».
در فراز اول که به تبرکِ روز عاشورا توسط بنی امیه و معاویه اشاره دارد، اشاره ای به قتل حضرت سیدالشهدا نشده است. و نباید دلیل این تبرک را لزوماً در قتل سید الشهداء پی گیری کرد [1]. بلکه این تبرک ریشه در امری دارد که ذکر خواهد شد.
در فراز دوم که از شادیِ آل زیاد و آل مروان سخن گفته شده است، دلیل آن در ادامه ی متن زیارت آمده است: «بقتلهم الحسین صلوات الله علیه». این فراز از زیارت عاشورا، به قتل حضرت اشاره کرده و آن را دلیلِ شادی و جشن آل زیاد و آل مروان [2] دانسته است. لذا نباید این دو فراز را با یکدیگر اشتباه گرفته شود. در نتیجه از متن زیارت عاشورا بر نمی آید که دلیل تبرک معاویه به روز عاشورا، به خاطر قتل سید الشهدا بوده است، بلکه آن چه که به خاطر قتل سید الشهدا واقع شده است، شادی و فرح آل زیاد و آل مروان است که پس از وقوع عاشورا تا سالهای بعد از آن رخ داده و هنوز هم ادامه دارد. به عبارت دیگر روز عاشورا روزی است که بنی امیه از قبل عاشورا آن را متبرک می دانستند، و بعد از قتل حضرت امام حسین علیه السلام، این روز بیش از پیش و به طرز فوق العاده ای برای ایشان متبرک شد و آن را جشن می گرفتند، و البته فضائلی را نیز بدین جهت برای آن وضع کرده اند.
دلیل و روش تبرک به عاشورا توسط معاویه چه بوده است؟
یکی از آداب جاهلیت، روزه گرفتن در روز عاشورا بوده است. و بدین وسیله بدان تبرک می جستند. اخبار فریقین گویای آن است که قبیله قریش در جاهلیت روز عاشورا را روزه می گرفته است. علاوه بر فرهنگِ جاهلی قریش، یهودیان نیز روزِ عاشورا روز عید خودشان بر می شمردند و آن را روزه می گرفتند. اینک روایاتی را از «صحیح بخاری» در این راستا از نظر می گذرانیم:
قریش در جاهلیت روز عاشورا را روزه می گرفت :
حدثنا قتيبة بن سعيد حدثنا الليث عن يزيد بن أبي حبيب أن عراك بن مالك حدثه أن عروة أخبره عن عائشة رضي الله عنها أن قريشا كانت تصوم يوم عاشوراء في الجاهلية ثم أمر رسول الله صلى الله عليه وسلم بصيامه حتى فرض رمضان وقال رسول الله صلى الله عليه وسلم من شاء فليصمه ومن شاء أفطر
حدثنا عبد الله بن مسلمة عن مالك عن هشام بن عروة عن أبيه عن عائشة رضي الله عنها قالت كان يوم عاشوراء تصومه قريش في الجاهلية وكان رسول الله صلى الله عليه وسلم يصومه فلما قدم المدينة صامه وأمر بصيامه فلما فرض رمضان ترك يوم عاشوراء فمن شاء صامه ومن شاء تركه.
یهودیان روز عاشورا را عید می دانستند :
حدثنا علي بن عبد الله حدثنا أبو أسامة عن أبي عميس عن قيس بن مسلم عن طارق بن شهاب عن أبي موسى رضي الله عنه قال كان يوم عاشوراء تعده اليهود عيدا.
در نتیجه آن چنان که روشن است، تبرک به روز عاشورا و عید دانستن آن و روزه گرفتن این روز جهت بزرگ داشت آن، در واقع جزء فرهنگِ یهودیان و اعراب جاهلیت بوده است. لذا بنی امیه و معاویه که پیوندی قوی و رابطه ا ی ناگسستنی و محکم با یهودیان و جاهلیت داشته اند این روز را تبرک می کردند.
لازم به ذکر است که برای تبرک این روز توسط یهودی ها مطالبی ارائه شده ، که حقیقت ندارد، و اساساً مسئله ی صوم عاشورا مسئله ای حساس و مهم است که این متن در صدد بررسی این موضوع بر نمی آید. علاقه مندان می توانند جهت آگاهی از جوانب مختلف این بحث به کتابِ «صوم عاشورا» تألیف «آیت الله نجم الدین طبسی» مراجعه فرمایند.

پی نوشت ها :

1. هر چند بعید نیست که معاویه و عمال بنی امیه از مصیبتی که قرار بوده در این روز بر خاندان اهل بیت وارد شود، با توجه به ارتباطی با اهل کتاب داشتند، مطلع بودند و این روز را از همین جهت متبرک می دانستند. ما در این متن، قطع نظر از این احتمال، پاسخ خود را تنظیم کرده ایم.
2. توجه کنید که آل زیاد و آل مروان دو تیره¬ی بزرگ و مشهور از بنی امیه هستند.
3. صحيح البخاري - البخاري - ج 2 ص 226
4. صحيح البخاري - البخاري - ج 2 ص 250
5. صحيح البخاري - البخاري - ج 2 ص 251
6. ر.ک: نا گفته هایی از حقایق عاشورا، آیت الله سید علی حسینی میلانی.
7. حدثنا أبو معمر حدثنا عبد الوارث حدثنا أيوب حدثنا عبد الله بن سعيد بن جبير عن أبيه عن ابن عباس رضي الله عنهما قال قدم النبي صلى الله عليه وسلم المدينة فرأى اليهود تصوم يوم عاشوراء فقال ما هذا قالوا هذا يوم صالح هذا يوم نجى الله بني إسرائيل من عدوهم فصامه موسى قال فأنا أحق بموسى منكم فصامه وأمر بصيامه. (صحیح بخاری، همان).

کارشناس پاسخ گو: محمد علی موحدی